Cinco anos de dúbidas

Hoxe comeza a tempada 16-17 deste blog. Hoxe é unha data especial porque, semana arriba-semana abaixo, o ‘Dúbidas do galego’ fai cinco anos. Así que este primeiro texto non ha resolvervos ningunha dúbida porque o quero dedicar a recordar por que empecei a escribir e como foi evolucionando este proxecto.

Se vedes o meu perfil, non fai falta que vos conte que son xornalista. Traballei como redactor do semanario A Nosa Terra e coordenador de A Nosa Terra Diario, o medio dixital que compuñamos, até que deixou de publicarse no 2010 e un ano despois, o conxunto da empresa pechou e eu quedei sen traballo. É estéril explicarvos o que sentín cando quedei sen traballo pero só quero que comprendades que traballar nun medio de comunicación en galego (e iso segue a pasar hoxe) deixa pegada. Se a iso sumades que a meirande parte dos xornalistas sómolo por vocación, podedes darvos de conta que no 2011 non só me convertín nun parado, quedei desamparado ao mesmo tempo. E cadaquén vai buscando o amparo como pode, en moitos lugares e de moitos xeitos.

Xa na derradeira etapa de A Nosa Terra Diario eu facía algo semellante ao ‘Dúbidas’ e naquel outono triste de hai cinco anos entendín que a experiencia gaña en tantos anos de redacción, corrección de textos e pelexa no día a día coa norma do galego para adaptala ás necesidades de expresión dun medio de comunicación en tempo real non podía quedar para min só. Por iso decidín crear o blog, como xeito de publicar na rede, para quen quixera velo, como eu resolvera dúbidas que me asaltaran durante anos.

Manter un blog altruísta (ou egoísta, porque me deu e me segue dando satisfaccións) é unha tarefa con altibaixos. Hai épocas nas que a vida se che complica e non atopas lecer para escribir, outras veces escribes textos cos que non quedas contente. Poucas veces alguén entra, fai un comentario desairado e amárgache o día. Pero polo xeral, o ‘Dúbidas’ contou cunha comunidade lectora excelente. O número de visitas foi medrando ano tras ano, a pesar de que a periodicidade e o número de entradas do blog por ano baixou. A xente entra, pregunta, interésase por saber como mellorar o seu galego. Amais do blog, creei a comunidade no facebook do ‘Dúbidas’. Humildemente, penso que foi un éxito ben grande. Arestora forman parte dela ao redor de 1.900 persoas. Coñezo como funcionan as redes sociais, os seus límites e o autoengano que poden provocar pero coido que é unha cifra de “gústames” ben xeitosa. Coido que as persoas que neste tempo a utilizaron para me preguntaren e consultaren cousas houberon de ver o meu interese en atendelas canto antes e axudalas a resolveren problemas concretos. Houbo persoas que me pediron axuda para traducir un menú dun restaurante, para corrixir a edición dun texto literario, para escribir con corrección unha carta a un ser querido en bo galego.

Estou orgulloso de dúas cousas neste tempo. Unha, que o blog se converteu en referencia para moitas persoas que se dedican profesionalmente á tradución. E tamén que moitas persoas estranxeiras que están a aprender galego confiaron no blog para resolveren dúbidas e apertos. Como galegofalante, coido que é moi importante ter en conta que a nosa comunidade lingüística debe aspirar a medrar, sempre. Tanto con persoas da nosa nación que se decaten de que falar en galego suma e nos fai máis sexis :)) coma con persoas que coñecen a nosa lingua por centos de razóns e logo de sentila ou lela, deciden amala porque non existe outro xeito de definir o acto de aprender unha lingua que non é túa e que non vale para o comercio, para o negocio, para o triunfo no capitalismo. Se puxen o meu granceiro de area para que ese amor floreza, xa me dou por feliz con esta experiencia.

A partir de agora, intentarei actualizar o blog todas as semanas. Dádeme o desconto cando falte á cita. Será que non podo, de veras. Quero que vos animedes a preguntar, a expresar as vosas dúbidas, a suxerir temas. Sede insistentes porque talvez me esqueza. Sede pedichóns, que o non xa o tedes :))

Moitas grazas por lerdes este blog. É ben difícil estar á vosa altura. Apertas!

Darlle ao naipe

Os xogos, calquera xogo, ten a súa linguaxe particular, un campo semántico rico e especializado que serve para entender un universo lúdico con moitísimo valor. Este universo lingüístico pode acabar por desaparecer ou mudar se cambia o contexto dun determinado xogo. Eu, nacido no 1977, aínda xoguei de cativo ao trompo (ou buxaina) e ás bólas. Non era moi bo mais aínda conseguín gañar algúns ollos de gato e recordo nidiamente algunhas xogadas mestras en guás efémeros do Torreón de Cequeliños ou do parque ao lado da miña casa de Torneiros, O Porriño. Non sei se hoxe as crianzas aínda xogan na rúa a estas cousas. E se o fan, quizais usen outros termos ca os nosos.

Mais hoxe non falarei destes xogos porque hai tanto da miña infancia que apenas recordo o vocabulario. Falarei do vocabulario dalgúns xogos de cartas ou naipes, outro vicio da infancia que sigo practicando, con ausencias, até o día de hoxe.

Na miña casa fomos moito de brisca. Recordo as matanzas dos porcos que sempre se coroaban con até tres partidas de brisca a un tempo. Unha mesa de cativos, outra de aspirantes a astros e na mesa principal, a partida do século: seis contendentes agrupados en dous equipos cun nivel de motivación sempre no límite entre a blasfemia e o orgullo kamikaze. O meirande premio nin sequera era a vitoria senón os pequenos detalles: dous, principalmente. Evitar a todo risco ir á estación. En Arbo é como se define o resultado no que un equipo ten todos os puntos e o outro ningún despois do número de partidas pactado para cada xogo (por alá é común xogar tantas partidas como persoas xogan, polo que o peor é perder por 6-0). O outro tabú é a famosa chiada. Unha chiada é o oneroso momento no que un tres do trunfo é pisado, humillado, vencido e deshonrado todo a un tempo, polo invencible as do mesmo pau. “Chiada, chiada, chiada!!!!”, berra o equipo que consegue esa substanciosa baza.

Meu avó Baltasar sempre levou o xogo (esa é a forma de chamarlle ao que dirixe: non é nin xefe nin capitán, é o que leva o xogo) e case nunca encontraba rival á súa altura. Quizais meu tío Lourenzo, que é bastante espelido e daquela memorizaba todas as cartas que ían saíndo. Nesa técnica é insuperable a miña muller, a Eva, pero esa é outra historia. A historia do tute.

E é que a miña familia por parte de esposa é máis de tute, o raso e o cabrón. Alá na Limia non van á estación senón a Allariz. A orde hai días que é literal xa que ten habido tardes de perder por tunda e en efecto coller o coche cara á nosa casa na vila do Arnoia.

Tute e brisca son xogos diferentes que requiren de distintas habelencias pero que comparten gran parte do vocabulario. O pau que marca o xogo é o trunfo (non triunfo). Trúnfase (non se triunfa) e as bazas van trunfadas cando sobre a mesa xa hai unha carta do pau que goberna sobre as outras. As cartas de figuras humanas (rei, cabalo e sota) puntúan con tantos. Cando alguén reclama na mesa todos os tantos está a pedir que se sumen a unha xogada gañadora algúns destes naipes, cun valor baixo pero superior á palla, é dicir, todas as cartas numéricas do 2 ao 7. Chámanse briscas os ases e treses dos paus que non son trunfo e bufos ou bufiños aqueles trunfos baixos, que non puntúan pero que poden gañar as bazas.

Logo existen vocábulos específicos para determinados lances do xogo. Xa falamos da chiada na brisca. No tute o equivalente serían os cantes. Corenta se se xuntan na man o rei e mais o cabalo do pau que trunfa e vinte se esa parella reinante corresponde a outro dos tres paus. No tute, a norma esixe que en determinados momentos os xogadores asistan o pau. Na brisca convén ás veces non apegarse, é dicir, evitar gañar a última baza para conseguir o derradeiro trunfo do montón.

Cando algún xogador ten dúbidas sobre a limpeza da partida, pode botar abaixo o xogo. Faise cun aceno teatral de pousar os naipes boca arriba sobre a mesa. É aínda máis dramático se o denunciante amosa que de man levaba algún trunfo. Na brisca o xogo adquire aínda meirande complexidade narrativa porque é posible dar as señas. Os compañeiros do equipo deben sinalarlle ao que leva o xogo que cartas de interese levan na man mediante un código de diferentes acenos da cara. É función do equipo contrario interceptar estas mensaxes e deseñar a súa estratexia tendo en conta esa información.

Na túa terra, como se di iso de mandar á estación ou a Allariz? Tes outro vocabulario para lances e figuras dos xogos de naipes? Comenta. Os teus comentarios enriquecen o blog.

O galego na xustiza. Algúns consellos

A lingua galega aínda non alcanzou (nin está perto) de servir para todo en Galicia. Noutros artigos falamos da ausencia da nosa fala en ámbitos como a sanidade, o deporte, a construción e incluso a cesta da compra. Nun dos lugares nos que máis dificultades ten para integrarse é na xustiza. A súa estrutura centralizada no Estado, un desprezo antiquísimo pola lingua galega e o status inferior que o noso idioma ten a respecto do castelán (sempre o recordo: temos dereito a empregar/coñecer o galego fronte á obriga de sabermos castelán) non facilitan que as cousas cambien.

E malia todo, hai avogados, procuradores, fiscais e xuíces que fan guerra de guerrillas e intentan impulsar avances, pasiño a pasiño, para que o galego tamén sexa unha lingua da xustiza.  Son compromisos que hai que gabar e apoiar; non esquezamos que estamos nun país onde algúns avogados lles recomendan aos seus clientes usaren o castelán: para non irritar un maxistrado foráneo, para non dar a sensación de ser da aldea, para facer máis crible o seu testemuño… Xa non falamos da imposibilidade na meirande parte dos casos de conseguir un documento notarial calquera en galego; de contratos privados como un de aluguer ou de traballo nin falamos.

Por fortuna, existen recursos para galeguizar o idioma da xustiza, caso deste Vocabulario Xurídico-Administrativo que forma parte da valiosa biblioteca virtual da Universidade de Vigo.

Neste artigo repararei nalgúns castelanismos moi estendidos na xiria xudicial que podemos mudar en galego con facilidade, xa que forman parte en moitas ocasións do vocabulario habitual ou figurado do día a día.

En galego non existe personarse. (“Se ordena al demandado personarse en el juzgado”). Deberemos dicir presentarse ou comparecer: “Ordénaselle ao demandado presentarse (comparecer) no xulgado”.

O encargado de velar polo cumprimento dun testamento en galego non se chama albacea senón testamenteiro.

O delito de allanamiento de morada en galego defínese como violación de domicilio.

Cando en castelán se fala de enjuiciar, en galego debemos traducir co verbo axuizar. “Os xuíces de instrución non axuízan logo as causas que investigan”.

As locucións con cargo a, en orde a, en torno a e en base a están consideras castelanismos: Podemos usar por conta de, co fin de, arredor de e conforme, respectivamente.

A forma cónyuge en galego é cónxuxe. Certa cacofonía da palabra fixo que triunfase a forma estraña cónxugue.

Desahucio e desahuciar en galego convértense en desafiuzamento e desafiuzar. Xa falamos noutro momento no blog desta forma. Os lusismos despexo e despexar son formas innecesarias e que poden confundir xa que habitualmente a forma despexar empregámola noutros usos lingüísticos.

Ao tempo, fallar e fallo tamén son formas impropias cando se refiren a decisións xudiciais. Decidir e resolver; decisión e resolución son as mellores opcións na nosa lingua. “A resolución do tribunal crea un precedente”.

A palabra fehaciente xa a tratamos con anterioridade. Substitúese con fidedigna-o.

O justiprecio é en castelán a taxación dalgún ben. Úsase sobre todo en casos de expropiación para calcular que se debe pagar por un terreo. A normativa propón prezo xusto mais segundo o contexto pode ser máis propio falar de taxación.

Nin subasta nin subhasta. Velaquí como falarmos do termo en galego segundo os casos.

O acuse de recibo é unha desas palabras cuxa tradución ao galego estándar dan dor de cabeza. A proposta é xustificante de recepción. A miña proposta é asumir a forma recibo como estendida e coherente coa propia lingua galega.

Un careo castelán é un acareo galego.

A forma preaviso pasa a ser en galego aviso previo.

Prorrata traducirémola ao xeito latino, pro rata. Prorratear debemos traducilo como ratear. Seino, na rúa cando falamos de rata e ratear, non ten nada a ver con repartir algo de maneira proporcional.

Querella débese traducir por querela.

Requerir e requisito en castelán pasan a ser requirir e requirimento en galego.

De seguro que hai moitos outros conceptos sobre os que xorden dúbidas. Mais non é lugar dabondo para tratalos unha entrada no blog. Coma sempre, espero que entre todos vaiamos aumentando o vocabulario galego, neste caso da xustiza.

Senón e se non

Teño unha amiga que sempre di que o nacemento das redes sociais significou a saída do armario do analfabetismo de baixa intensidade. Ela é xornalista e intenta chamarlles ás cousas polo seu nome, polo que ás veces as súas palabras poden soar a trono. Ao que se refire é que neste tempo onde se xeneralizou o uso público da escritura, quedan á vista máis ca nunca as faltas de ortografía.

Coido que hai tres tipos de faltas de ortografía: elíticas, de nación e de Confucio.

Elíticas: aquelas que teñen a ver co rexistro da lingua que usamos acotío fronte a usos esporádicos cun léxico específico (de elite, se consideramos unha analoxía entre a fala e o deporte) que nin sempre dominamos e no que podemos errar. Palabras como propriocepción, hexámetro ou barlovento son termos especializados cuxa ortografía nin sempre coñecemos. No caso do galego, por desgraza, ese elitismo está máis xeneralizado porque o noso idioma non está normalizado na expresión escrita (non existe prensa en galego e a lectura na nosa lingua é minoritaria), polo que moitas palabras galegas escríbense mal, incluso por galegofalantes xa alfabetizados en galego.

De nación: Son aquelas que pertencen ao armario de pantasmas de cada un de nós. Non teñen por que ser palabras complicadas ou de escaso uso; son termos que se nos resisten desde sempre, que malia que nolos corrixan aí seguen aparecendo, inamovibles para o noso cerebro. Unha destas palabras rebeldes é absorber, que moita xente escribe absorver por analoxía con absolver. Eu tiven até dous profesores no instituto que cometían esta falta de ortografía decontino. Daba igual que os corrixisen. Cada un temos a nosa pero tampouco é cousa de descubrirnos, non si?

De Confucio: Xa que quedou asimilado este filósofo oriental como creador da confusión, seguindo a doutrina Cozzarelli, utilizo este nome para sinalar as faltas de ortografía que nacen do erro na identificación dunha palabra ao tomala por outra cunha grafía idéntica ou moi semellante. Eis o caso da confusión entre porque e por que; aí e hai; a ver e haber… A dúbida de hoxe podería formar parte deste grupo. Cando diremos se non e cando senón?

No galego dáse a confusión porque aínda que en ambas as formas a carga tónica é aguda polo que na pronuncia dános igual que vaia xunto ou separado. Para evitar equivocarnos, debemos primeiro saber a teoría e despois aplicar un truco práctico.

Se non está formado pola conxunción se e o adverbio de negación (non) que se utiliza en casos de suposición ou condición. “Se non vés, eu tampouco vou ao cinema”. “Xoga o Celta esta noite en Balaídos? Quen ha xogar se non?”

En troques, senón é unha conxunción adversativa que se usa para contrastar dous conceptos. “Non gastaban boina senón pucha”.

Ollade a diferenza entre estas dúas frases. “Perdín o día, se non a semana enteira”. “Non perdín o día senón a semana enteira”. No primeiro caso, hai unha suposición implícita, unha dúbida; no segundo caso hai certeza.

E agora, o truco (heterodoxo) para diferenciar os usos. Se traducimos ao castelán a frase en cuestión, seranos máis sinxelo saber se vai se non ou senón xa que nesa lingua si cambia a carga tónica e diferencian si no de sino. “Nespresso, qué si no”. “Nespresso, que se non?” Aínda que para este uso concreto, o C’ha ser do Depucheiro dos Páramo Pictures é insuperable.

 

Asco

Se buscades a palabra asco no dicionario da RAG, encontraredes esta definición: “Célula especializada con forma de saco e propia dos ascomicetos, na que se forman as esporas”. Seguro que non era o significado que andabades a buscar.

Asco co significado de impresión desagradable de algo repugnante está considerado un castelanismo polo norma e no seu canto recoméndanse palabras como noxo, repugnancia ou fastío, segundo o contexto. Tampouco se admite asqueroso-a, polo que debemos empregar noxento ou repugnante.

A simple vista, poderiamos pensar que asqueroso-a é un adxectivo derivado dun substantivo: asco, como ocorre en tantas ocasións. Mais non, asco provén de asqueroso.

Nun principio, un asqueroso era aquel que tiña o corpo cheo de éscaras, chagas negras de pel queimada ou necrosada mais tamén en orixe bostelas das feridas. Son moitas as doenzas que historicamente se manifestaron deste xeito e a xeneralización da palabra asqueroso para definir calquera visión nauseabunda é bastante evidente.

Asqueroso é un adxectivo moi vivo no galego oral (nalgunhas zonas dise esqueroso, maneira aínda máis próxima ao lema orixinal) e tamén admitido en portugués –non así asco. Aparece nos principais dicionarios históricos e coa etimoloxía na man é discutible que non se admita na nosa lingua.

Eu coido que debería admitirse aínda que tivese prevalencia o termo noxo, moito máis usado. Asqueroso e asquerosidade teñen un matiz moi concreto que o achegan á repugnancia moral máis que á fisica, especialmente en casos vocativos: “Es un asqueroso” non tería o mesmo nesgo se usásemos noxento.

 

Pelusa, peluxe, peluche

Derivadas de pelo son as tres palabras que protagonizan este artigo. Pelusa, moi usada no galego oral, é en realidade un castelanismo en todos os seus significados. Debemos substituíla por peluxe, tanto dá que falemos da peluxe que nos nace na caluga ou da peluxe que teñen os pexegos.

Ao falarmos do peliño mol que teñen os bebés ou os cachorros de animais, podemos empregar peluxe ou usarmos unha forma semellante: penuxe. O dicionario indica que penuxe é o tipo de pluma, pequena e liviá, que teñen as aves, especialmente cando son crías. Ese aspecto de boliñas de algodón pode estenderse a esoutra peluxe que teñen os bebeciños ou os cadelos.

O peluche era, en orixe, un tipo de tecido artificial que tiña unha das caras con fibras suaves que se asemellaban ao veludo. A día de hoxe a palabra francesa define os bonecos fabricados con esa tea. Ollo que no dicionario da RAG aparece como sinónimo feminino por erro, a palabra é masculino. “Os reis trouxéronme un peluche e dúas bonecas”.

Rechace

Logo de anos de emprego do substantivo rechace co significado de retroceso dun corpo ao golpear contra outro, o xornalismo deportivo, comandado polo equipo de locutores de Gol T, decidiu expresarse con corrección e falar sempre de rechazo. Levamos tanto escoitando a forma incorrecta que a emenda aínda estrala no oído (para que logo digan que esa sensación só se vive no galego).

O caso é que en lingua galega rechazar é un verbo pouco querido. A RAG admíteo na norma estándar aínda que recomenda como substituto perfecto rexeitar, forma patrimonial galega, xa documentada na Idade Media. O substantivo nacido de rexeitar é rexeitamento, non rexeite, calco de rechace popularizado polos xornalistas da CRTVG.

Rechazar e rechazo si existen en portugués desde hai moito tempo xa que é unha forma procedente do francés antigo. Hai especialistas que consideran que a palabra entrou no portugués a través do castelán. Non teño datos que confirmen nin desmintan esta hipótese.

A miña recomendación é primar a forma propia rexeitar sen obsesionarnos por eliminar todos os rechazos xa que recoñezo que a palabra rexeitamento é desas que pesan no padal coma un polvorón e en determinados ámbitos, coma a narración de deportes ao vivo, incomodan máis que axudan a comunicar. Tanto rexeitar como rechazar non pode utilizarse con calquera complemento. Rechazar (ou rexeitar) a córner (ou a fóra de banda) é incorrecto. Debemos dicir botar a corner ou mandar a córner.

Verbos con semellante significado son refugar, declinar, refusar, desbotar, repeler ou desaprobar. A escolla de cada forma depende do matiz do que queiramos contar.

A arroba esquecida e a ambigüidade da internet

Foi o meu admirado Fran P. Lorenzo quen descubriu que a Real Academia Galega, malia ter unha versión na internet do seu dicionario, aínda vive na época anterior ao correo electrónico. Ou iso queremos pensar cando ao calcarmos sobre a definición de arroba nos encontramos con que tal palabra, para a RAG, só define a medida de peso que equivale, segundo as zonas, a unha cantidade que vai desde os 11 aos 15 quilos.

Tempo dabondo pasou como para que o dicionario incorporase o novo significado da palabra. O outro gran dicionario en liña gratuíto de referencia da nosa lingua, o Estraviz, ademais de fixar o valor en quilos dunha arroba (en 25 libras), engade outra acepción: Sinal gráfico @ formado por un a minúsculo envolto nun círculo aberto, usado nos enderezos electrónicos de dominio antes da indicación de dominio. Coido que sobra o primeiro ‘de dominio’.

Este exemplo serve para que me queixe, unha vez máis, da deficiente posta en marcha dixital da que debera ser a principal ferramenta lingüística do noso idioma. Por suposto que o traballo de creación dunha base de datos de miles de referencias ten necesariamente eivas. Mais no caso dun dicionario canónico da nosa lingua estándar, eses erros son demasiados. Hai incoherencias entre os termos aceptados no dicionario e os termos aceptados no VOLG. Nalgunhas definicións faise referencia a palabras supostamente galegas que logo non teñen definición propia ou que incluso aparecen como termos incorrectos.

O propio léxico relacionado coa rede ten unha fada no dicionario da Academia, polo que parece. Poñamos por caso a palabra internet. A pesar de especificar que é un substantivo feminino sen máis, no exemplo práctico que segue a definición a frase escollida é “Hoxe en día pódese atopar en internet información sobre calquera cousa”. Non é unha gralla senón o reflexo dunha postura ambigua sobre a “rede de redes”. Como a palabra vén do inglés e nese idioma non hai xéneros, algúns filólogos ven con bos ollos que non se articule.

A pesar de que na definición da RAG se grafe con minúsculas, na lingua estándar está permitido o uso de maiúsculas ao consideraren os lingüistas que o termo é único e polo tanto debe se considerar como un nome propio. Esta ambigüidade entre o xénero e o uso de maiúsculas/minúsculas é xeral nas linguas do noso contorno.

Persoalmente, recomendo optar pola forma en feminino (a máis usual e aceptada socialmente) e en minúscula porque a única entidade que coñezo que se grafa sen xénero e como nome propio é Deus e moito me malicio que non é unha casualidade ese achegamento ortográfico entre a divindade e o ciberespazo.

O misterio do chicote

Chicote é un nome moi hostaleiro. En Vigo hai dúas pizzarías da cadea Chicote, cunhas excelentes sobremesas (a pizza tampouco é nada do outro mundo). E Alberto Chicote estase a facer famoso co seu programa televisivo ‘Pesadelo na cociña’, que emite La Sexta. Deduzo que o apelido virá da acepción que ten a palabra en castelán: persoa de curta idade, robusta e ben formada. Son comúns os apelidos orixinarios de alcumes, moitos deles relativos á idade ou ao tamaño: Nieto/Neto, Mozo, Novo, Niño/Neno, Pequeno…

Mais chicote (tamén en castelán) significa látego, por extensión dun aparello consistente nun pau que leva unha corda ou correa atada na punta coa que se vareaba nos animais. Con este significado aparece tamén no Dicionario Estraviz.

Curiosamente, no dicionario da RAG non aparece con ese significado a palabra, que define só como corda de arrastre dunha rede ou como extremo dun cabo mariñeiro. Non habería nada de raro se non fose porque si aparece o derivado chicotada: “Golpe dado co chicote”. Coido que houbo un despiste e non se incluíu na definición de chicote que o termo pode designar un látego porque me parecería estraño que só pensase na chicotada como no golpe que se dá co extremo dunha corda mariñeira.

O dicionario da Real Academia está cheo de contradicións deste estilo. É encomiable o traballo de dixitalización que posibilitou que arestora poidamos consultar en liña este tesouro da lingua pero cómpre esixirlles aos responsables técnicos e de contidos que revisen as entradas, que púan as definicións e estean atentos a posibles erros coma este.

Cando diremos duelo e cando dó

A palabra duelo parece, pola súa feitura, foránea. Mais si é galega, cando se refire ao combate entre iguais ou, por extensión, a calquera choque militar ou deportivo. “O duelo clásico do fútbol galego é o Deportivo-Celta”.

Que esa forma en aparencia castelá triunfase en galego ten a ver co momento no que se estendeu a palabra. Considérase que foi no medievo cando da contaminación das palabras latinas duo (dous) e bellum (combate) apareceu duellum. A palabra existe tamén en portugués con idéntico significado.

Outra cousa é duelo entendido como mostra de aflicción pola morte de alguén. Con este significado, duelo é castelanismo, moi estendido pola prensa e pola Igrexa, que xa sabemos que foi un eficaz axente castelanizador.

En galego diremos dó (con acento diacrítico para diferencialo da contracción de+o (do)). Amais de referirse á mostra de dor logo dun falecemento, pode ser sinónimo de mágoa. “Teño dó por esa rapaza, tan intelixente e con tan pouca sorte” e de compaixón, conmiseración. “Teña dó de min, dona Mariña, que son pobre e non teño para comer”.